Tư vấn sức khỏe

Chứng hoang tưởng

Hoang tưởng là một trong những triệu chứng rối loạn tâm thần nặng nề nhất và thường gặp trong các rối loạn tâm thần. Đây là triệu chứng để phân biệt các rối loạn tâm thần nặng với các rối loạn tâm thần nhẹ (các rối loạn tâm thần không có hoang tưởng).
Hoang tưởng là gì?

Theo GS. Nguyễn Việt: Hoang tưởng (HT) là những ý tưởng, phán đoán sai lầm, không phù hợp với thực tế, do bệnh tâm thần sinh ra, nhưng bệnh nhân cho là hoàn toàn chính xác, không thể giải thích đả thông được. Hoang tưởng chỉ mất đi khi bệnh khỏi hay thuyên giảm.

  

 

Quá trình hình thành HT rất phức tạp cho đến nay vẫn tồn tại nhiều giả thuyết cho rằng đây là các quá trình rối loạn các chất dẫn truyền thần kinh hóa học trung gian như dopamin, serotonin… diễn ra trong các vùng khác nhau của não như vùng trán, vùng thái dương… do những tác nhân rất phức tạp bên trong cơ thể (nội sinh) cũng như tác động từ bên ngoài (ngoại sinh như sử dụng ma túy…).

 

Điều đặc biệt nguy hiểm là HT thường tác động mạnh lên cảm xúc hành vi và nhân cách của bệnh nhân dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho bản thân bệnh nhân như tự sát, tự hủy hoại thân thể và cho người xung quanh như kích động tấn công gây thương tích giết người, hủy hoại tài sản… Và đây cũng là một trong những cấp cứu tâm thần hàng đầu, là nguyên nhân chính bắt buộc bệnh nhân phải điều trị nội trú.

Bác sĩ bệnh viện tâm thần làm điện não cho bệnh nhân. Ảnh: Thanh Nga

Phân loại bệnh HT có rất nhiều loại khác nhau được phân loại tùy theo nội dung của chính HT như: HT bị theo dõi, HT bị hại… hay có thể phân loại theo nguồn gốc phát sinh như: HT nguyên phát (HT xuất hiện không liên quan đến các rối loạn tâm thần khác) và HT thứ phát (HT xuất hiện liên quan đến ảo giác hay rối loạn cảm xúc…) và cuối cùng có một số tác giả còn phân loại HT theo phương thức kết cấu: HT suy đoán (HT được xây dựng theo logic lệch lạc của bệnh nhân) và HT cảm thụ (HT xuất hiện sau các rối loạn ý thức, cảm xúc…).
Biểu hiện
Biểu hiện HT trong bệnh tâm thần thường gặp:

Bệnh tâm thần phân liệt: Đây là một trong những chứng bệnh tâm thần phức tạp và trầm trọng nhất bởi các triệu chứng vô cùng đa dạng phong phú mà một trong số đó là các HT. Ở đây các HT thường có nội dung rất đa dạng như HT bị hại. Bệnh nhân cho rằng có một người hay một nhóm người nào đó theo dõi mình, vạch kế hoạch tìm cách làm hại mình bằng cách đầu độc, ám sát, chiếm đoạt tài sản.

 

Có bệnh nhân còn cho rằng có người nào đó hay một thế lực nào đó dùng phương tiện đặc biệt như thần giao cách cảm, các bùa phép để chi phối điều khiển toàn bộ hành vi, ý nghĩ, cảm xúc của mình. Đây là cái mà người ta gọi là HT bị chi phối và HT này thường kèm theo hiện tượng tâm thần tự động với biểu hiện như bệnh nhân cảm thấy dòng tư duy của mình xuất hiện dồn dập không dừng lại được.

 

Bệnh nhân định làm gì, định nói gì, viết gì thì đã nghe thấy tiếng nói từ trong óc nói lên trước tất cả những điều định làm, định nói, định viết. Tiếng nói này có thể thì thầm hay rất to làm bệnh nhân nghĩ rằng mọi người xung quanh có thể biết trước được hành vi, ý nghĩ của mình. Đây là hiện tượng “tư duy bị bộc lộ”…

Rối loạn cảm xúc trầm cảm: Các HT ở đây thường mang tính chất thứ phát bắt nguồn từ cảm xúc trầm buồn nên bệnh nhân thường có các HT màu sắc u ám, đen tối như bị tội, tự buộc tội cho rằng mình đã phạm nhiều tội lỗi nặng nề trong quá khứ, cho rằng mình là gánh nặng cho gia đình và ý tưởng tự ti cho mình bị bệnh nặng vô phương cứu chữa và đây là hình phạt thích đáng cho mình. Đi kèm HT tự buộc tội thường kèm theo các ảo thanh chê bai đe dọa chỉ trích.

Rối loạn chất dẫn truyền thần kinh dopamin gây bệnh hoang tưởng.

Rối loạn cảm xúc hưng cảm: Ngược với rối loạn cảm xúc trầm cảm, các HT của bệnh trong rối loạn cảm xúc hưng cảm thường mang tính chất khuếch đại như cho mình thông minh tài giỏi làm được những chức vụ lớn như tổng thống, cho mình giàu có nhiều tiền bạc của cải, quen biết nhiều người nổi tiếng, thấy sức khỏe tràn trề sinh lực, thấy ai cũng yêu mình, có nhiều kế hoạch làm ăn táo bạo, mạo hiểm về mặt tài chính…
Bệnh loạn thần Paranoia hay còn gọi là rối loạn HT trường diễn. Trong trường hợp này, các HT thường phát triển âm ỉ lâu dài nhiều năm và được hình thành từ quá trình suy đoán lệch lạc của bệnh nhân. Quá trình tư duy của bệnh nhân vẫn tốt chỉ có sự lệch lạc về logic nên nếu không tìm hiểu kỹ thì lần đầu tiếp xúc ta có thể tưởng những câu chuyện HT của bệnh nhân là có thực bởi lẽ nội dung HT rất gần với đời thường, xây dựng khá hợp lý. Bệnh nhân thường chỉ có một HT duy nhất. Các HT hay gặp là HT ghen tuông. Bệnh nhân luôn nghi ngờ vợ (chồng) có quan hệ bất chính, ghen tuông vô lý.
HT trong nghiện rượu mạn tính thường là các HT bị hại, bị theo dõi và đặc biệt hay gặp là HT ghen tuông. HT ghen tuông này thường kèm theo hiện tượng suy giảm chức năng tình dục. Chính điều này lại trở thành vòng luẩn quẩn làm cho HT ghen tuông ngày càng nặng vì bệnh nhân nghĩ rằng bạn tình sẽ càng có điều kiện quan hệ với người khác nên làm cho bệnh nhân trở nên tàn bạo, nhục hình với bạn tình hoặc dẫn đến trầm cảm tự sát.
HT do dùng ma túy tổng hợp sau giai đoạn khoái cảm với cảm giác cực khoái lâng lâng, bệnh nhân có thể gặp những lo âu nghi ngờ, HT giống như trong tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, các rối loạn HT này thường xuất hiện đột ngột nhất thời.
Trên đây là một số rối loạn HT thường gặp trong một số rối loạn tâm thần phổ biến, ngoài ra, HT còn gặp trong nhiều rối loạn tâm thần khác như rối loạn tâm thần thực tổn, nhiễm độc nhiễm trùng, động kinh… với đặc điểm khác biệt.
Để nhận biết HT là điều không dễ dàng, do đó có học giả nhận định trong cuộc sống đời thường có điều trước đây bị cho là HT thì nay đã trở thành hiện thực và ngược lại có những điều ta cứ tưởng là chân lý thì thực ra chỉ là HT.      

BS. Lê Đào Nghĩa